25 December Manusmriti Burning Day : आत्मसन्मान आणि समतेची ज्योत प्रज्वलित करणारा दिवस

December 25 २५ डिसेंबर हा दिवस जगभरात Christmas ख्रिसमस म्हणून साजरा केला जातो, परंतु भारतातील Dalit-Bahujan community दलित-बहुजन समाजासाठी हा Manusmriti Burning Day 'मनुस्मृति दहन दिन' म्हणून ओळखला जातो. हा दिवसDr. Babasaheb Ambedkar डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या नेतृत्वात घडलेल्या ऐतिहासिक घटनेची आठवण करून देणारा आहे. ९८ वर्षांपूर्वी, २५ डिसेंबर १९२७ रोजी महाराष्ट्रातील Chavdar Tale Satyagraha in Mahad महाड येथे चवदार तळ्याच्या सत्याग्रहादरम्यान बाबासाहेबांनी मनुस्मृतिचे सार्वजनिक दहन केले होते. हे दहन केवळ एका ग्रंथाची जाळपोळ नव्हती, तर जातिवाद, अस्पृश्यता आणि लिंगभेदावर आधारित विषमतावादी व्यवस्थेविरुद्धचा खुले बंड होते.

महाड सत्याग्रह हा अस्पृश्यांना सार्वजनिक तलावातील पाणी वापरण्याच्या अधिकारासाठीचा लढा होता. मार्च १९२७ मध्ये पहिला टप्पा झाला, ज्यात हजारो दलितांनी चवदार तळ्यातून पाणी प्यायले. मात्र, सवर्ण हिंदूंच्या विरोधामुळे हा लढा न्यायालयात गेला. डिसेंबर १९२७ मध्ये दुसऱ्या परिषदेत डॉ. बाबासाहेबांनी मनुस्मृतिला थेट आव्हान दिले. मनुस्मृति हा ग्रंथ शूद्रांना आणि स्त्रियांना मानवी अधिकार नाकारतो, अस्पृश्यता आणि वर्णव्यवस्थेला धार्मिक आधार देतो, म्हणून त्याचे दहन करण्यात आले.

परिषदेत बाबासाहेबांच्या ब्राह्मण सहकाऱ्याने गंगाधर नीलकंठ सहस्त्रबुद्धे यांनी दहनाचा प्रस्ताव मांडला आणि दलित नेते पी.एन. राजभोज यांनी त्याला पाठिंबा दिला. २५ डिसेंबर १९२७ साली संध्याकाळी ९ वाजता मनुस्मृतिची प्रत विशेष तयार केलेल्या चितेवर ठेवून जाळण्यात आली. या घटनेने दलित समाजात आत्मसन्मान आणि समतेची ज्योत प्रज्वलित केली.

आज, २०२५ मध्येही हा दिवस अत्यंत प्रासंगिक आहे. भारतात संविधानाने समता, स्वातंत्र्य आणि बंधुता स्थापित केली असली, तरी जातिवाद अजूनही समाजात खोलवर रुजलेला आहे. दलितांवर होणारे अत्याचार, आरक्षणाविरोधी आवाज, लिंगभेद आणि सामाजिक विषमता यामुळे मनुस्मृतिच्या विचारसरणीचे अवशेष आजही दिसतात. अनेक ठिकाणी जातीय हिंसा, भेदभाव आणि सवर्णवादी मानसिकता कायम आहे.

बाबासाहेबांनी मनुस्मृति जाळून संदेश दिला की, धर्म आणि गुलामी एकत्र येऊ शकत नाहीत. आजच्या काळात हा संदेश अधिक मजबूत करण्याची गरज आहे. संविधानाच्या मूल्यांना मजबूत करून, शिक्षण आणि जागृतीद्वारे जातिवादाचा अंत करणे हे या दिवसाचे खरं स्मरण आहे. दरवर्षी महाराष्ट्रासह देशभरात मनुस्मृतिच्या प्रती जाळून आणि परिषदा घेऊन हा दिवस साजरा केला जातो, जो समतेच्या लढ्याला नवीन ऊर्जा देतो.

मनुस्मृति दहन दिन आपल्याला आठवण करून देतो की, खरं स्वातंत्र्य तेव्हाच येते जेव्हा समाजातील प्रत्येक व्यक्तीला समान अधिकार आणि सन्मान मिळतो. बाबासाहेबांच्या या क्रांतिकारी कृत्याला वंदन करत, आपण सर्वांनी समतेच्या मार्गावर चालण्याचा संकल्प करूया.

जय भीम! जय भारत!