Christmas Celebrations : धर्माच्या सीमा ओलांडून सर्व समाजघटक सहभागी होणारा सण म्हणजे ख्रिसमस

Christmas ख्रिसमस हा जगभर साजरा होणारा अत्यंत महत्त्वाचा आणि भावनिकदृष्ट्या समृद्ध असा सण आहे. तो केवळ ख्रिस्ती धर्मियांचा धार्मिक उत्सव नसून, आनंद, आशा, प्रेम, करुणा, क्षमा आणि माणुसकी या सार्वत्रिक मूल्यांचा उत्सव आहे. प्रत्येक वर्षी २५ डिसेंबर रोजी साजरा होणारा हा सण माणसामाणसांमधील दुरावे कमी करणारा, समाजाला एकत्र आणणारा आणि अंतर्मुख होऊन जीवनमूल्यांचा विचार करण्यास प्रवृत्त करणारा ठरतो. वोहलद्वीडे

history of Christmas ख्रिसमसचा इतिहास येशू ख्रिस्ताच्या जन्मापूर्वीपासून birth of Jesus Christ सुरू होतो. ख्रिस्त जन्मापूर्वीही जगातील अनेक प्राचीन संस्कृतींमध्ये डिसेंबर महिन्यात विविध उत्सव साजरे होत असत. याचे मुख्य कारण होते हिवाळ्यातील संक्रांती. या काळात दिवस अत्यंत लहान आणि रात्री मोठ्या होतात. निसर्गात अंधाराचे वर्चस्व जाणवते; परंतु याच टप्प्यावर पुन्हा दिवस वाढू लागतात, प्रकाशाची वाटचाल सुरू होते. रोमन साम्राज्यात सॅटर्नालिया नावाचा उत्सव मोठ्या आनंदात साजरा केला जात असे, तर युरोपातील अनेक भागांत युल हा प्रकाशाचा आणि नवजीवनाचा सण प्रचलित होता.

या उत्सवांचा केंद्रबिंदू होता. अंधारावर प्रकाशाचा विजय, निराशेवर आशेचा उदय आणि जीवनाच्या पुनर्निर्मितीची भावना. पुढे जेव्हा ख्रिस्ती धर्माचा प्रसार झाला, तेव्हा या सांस्कृतिक परंपरांना नव्या धार्मिक अर्थाने स्वीकारले गेले आणि त्यातून ख्रिसमस सणाचा विकास झाला.

ख्रिस्ती श्रद्धेनुसार, येशू ख्रिस्ताचा जन्म इस्रायलमधील बेथलेहेम येथे झाला. हा जन्म कोणत्याही राजवाड्यात किंवा वैभवशाली वातावरणात झाला नाही, तर एका साध्या गोठ्यात, गाई-मेंढ्यांच्या सान्निध्यात झाला. माता मरिया आणि जोसेफ यांना राहण्यासाठी जागा मिळाली नाही, म्हणून त्या गोठ्यात बालकाचा जन्म झाला. देवदूतांनी हा शुभ संदेश मेंढपाळांना दिला आणि दूरवरून तीन ज्ञानी पुरुष मागी आकाशातील ताऱ्याच्या मार्गदर्शनाने तेथे पोहोचले. त्यांनी सोने, लोभान आणि गंधरस अर्पण केले. ही कथा केवळ धार्मिक नाही, तर तिच्यामागे खोल मानवी संदेश आहे. येशूचा जन्म हा सत्तेचा, संपत्तीचा किंवा गर्वाचा प्रतीक नसून, नम्रता, सेवाभाव आणि सर्वसामान्य माणसांप्रती असलेल्या करुणेचे प्रतीक आहे.

काळाच्या ओघात ख्रिसमसशी अनेक दंतकथा, प्रतीके आणि परंपरा जोडल्या गेल्या. बेथलेहेमचा तारा योग्य मार्ग दाखवणाऱ्या आशेचे प्रतीक बनला. ख्रिसमस ट्री हे सदाहरित वृक्ष जीवन, सातत्य आणि नवजीवन दर्शवतात. मेणबत्त्या आणि दिवे अंधारात उजेड देण्याची भावना व्यक्त करतात, तर व्रीथ (वर्तुळाकार फुलमाळ) अनंत प्रेम आणि ऐक्याचे प्रतीक मानले जाते. या सर्व प्रतीकांमुळे ख्रिसमस हा केवळ धार्मिक विधी न राहता, एक सांस्कृतिक आणि भावनिक अनुभव बनतो.

ख्रिसमस म्हटले की सांताक्लॉज ही व्यक्तिरेखा हमखास आठवते. सांताक्लॉजची मुळे चौथ्या शतकातील संत निकोलस या दयाळू आणि दानशूर बिशपच्या कथांमध्ये आढळतात. गरीब, गरजू आणि विशेषतः मुलांना गुपचूप मदत करणे ही त्यांची ओळख होती. काळानुसार या वास्तव व्यक्तिमत्त्वाभोवती दंतकथा गुंफल्या गेल्या आणि आजचा लाल पोशाखातील, हसतमुख, भेटवस्तू वाटणारा, रेनडियरच्या रथातील सांताक्लॉज तयार झाला. सांताक्लॉज ही कल्पना प्रत्यक्षात निस्वार्थ देणगी, आनंद वाटण्याची वृत्ती आणि बालसुलभ विश्वास यांचे प्रतीक आहे.

जागतिक स्तरावर पाहिले, तर ख्रिसमस वेगवेगळ्या देशांमध्ये वेगवेगळ्या स्वरूपात साजरा होतो. युरोपमध्ये ख्रिसमसला ऐतिहासिक आणि पारंपरिक महत्त्व आहे. जर्मनी, फ्रान्स, इटली, ऑस्ट्रिया यांसारख्या देशांमध्ये ॲडव्हेंट (ख्रिसमस पूर्वीचे चार रविवार) काळापासूनच तयारी सुरू होते. शहरांमध्ये प्रसिद्ध ख्रिसमस बाजार भरतात. हस्तकला, खेळणी, गरम पेये, केक आणि मेणबत्त्यांनी हे बाजार उजळून निघतात. चर्चमध्ये मध्यरात्रीची मिस्सा, कॅरोल गायन आणि शांत, कौटुंबिक वातावरणात ख्रिसमस साजरा केला जातो.

अमेरिकेत ख्रिसमस हा धार्मिक सणासोबतच एक मोठा सामाजिक आणि सांस्कृतिक उत्सव बनला आहे. घरांवर भव्य रोषणाई, मोठे ख्रिसमस ट्री, सांताक्लॉजच्या प्रतिकृती आणि सजावटीचे देखावे उभे केले जातात. भेटवस्तू देणे, परेड, संगीत कार्यक्रम आणि सामुदायिक मेळावे यांना येथे विशेष महत्त्व आहे. धर्माच्या सीमा ओलांडून सर्व समाजघटक या सणात सहभागी होतात.

ऑस्ट्रेलियामध्ये मात्र ख्रिसमस उन्हाळ्यात येतो. त्यामुळे येथे बर्फ आणि थंडीऐवजी समुद्रकिनारे, पिकनिक आणि बार्बेक्यू यांचा माहोल असतो. हलक्या कपड्यांत, खुल्या वातावरणात कुटुंबीय आणि मित्र एकत्र येऊन ख्रिसमस साजरा करतात. चर्चमधील प्रार्थना आणि कॅरोल सुरूच असतात; मात्र सणाचे स्वरूप मोकळे, उत्साही आणि निसर्गाशी जोडलेले असते.

मुस्लिम-बहुल देशांमध्ये ख्रिसमस तुलनेने मर्यादित स्वरूपात साजरा होतो. जिथे ख्रिस्ती अल्पसंख्याक समुदाय आहेत, तिथे चर्चमध्ये प्रार्थना, गोठ्यांची मांडणी आणि धार्मिक विधी केले जातात. सार्वजनिक पातळीवर मोठे उत्सव नसले, तरी सामाजिक सौहार्द म्हणून ख्रिसमसच्या शुभेच्छा देणे, सजावट करणे किंवा कार्यक्रमांना उपस्थित राहणे हे काही ठिकाणी दिसून येते. यामुळे ख्रिसमस हा परस्पर सन्मान आणि सहअस्तित्वाचे प्रतीक ठरतो.

भारतामध्ये ख्रिसमसला एक आगळीवेगळी, बहुसांस्कृतिक छटा आहे. गोव्यात मध्यरात्रीची भव्य मिस्सा, संगीत आणि नाटके विशेष प्रसिद्ध आहेत. केरळमध्ये ताऱ्यांची सजावट, पारंपरिक भोजन आणि सामाजिक भेटीगाठी यांना महत्त्व असते. कोलकात्यात पार्क स्ट्रीट परिसरात रोषणाई, केक आणि कॅरोलमुळे उत्सवी वातावरण निर्माण होते. मुंबईसारख्या महानगरात चर्च, शाळा आणि ख्रिस्ती वसाहतींमध्ये ख्रिसमसचा उत्साह दिसतो. भारतात हा सण केवळ एका धर्मापुरता मर्यादित न राहता, सर्व समाजघटकांनी स्वीकारलेला सार्वजनिक उत्सव बनला आहे.

वसई परिसरातील ख्रिस्ती समाजासाठी ख्रिसमस हा श्रद्धा, परंपरा आणि सामाजिक एकोप्याचा विशेष उत्सव आहे. सर्व धर्माच्या धर्मगुरू व नेत्यांना एकत्र बोलावून चर्चच्या पुढाकाराने साजरा केला जातो. घरांवर लावलेले आकाशकंदील, सुंदर गोठ्यांची मांडणी, चर्चमधील मध्यरात्रीची मिस्सा, कॅरोल गायन आणि आपुलकीने केलेल्या भेटीगाठी यामुळे संपूर्ण परिसर आनंदाने उजळून निघतो. तांदळाचे पिठाचे वडे, गव्हाच्या पिठाचे फुगे, केक, पोर्कचे विंदेल आणि इतर पारंपरिक पदार्थांची रेलचेल असते. विशेष म्हणजे, वसईमध्ये ख्रिसमस हा केवळ ख्रिस्ती समाजापुरता न राहता, इतर धर्मीय शेजारी आणि मित्रपरिवारही या आनंदात सहभागी होतात. हीच वसईच्या सामाजिक सलोख्याची खरी ओळख आहे.

ख्रिसमसचा खरा संदेश सजावट, भेटवस्तू किंवा समारंभांपुरता मर्यादित नाही. तो आपल्याला दया, क्षमा, नम्रता आणि प्रेम यांचे महत्त्व पटवून देतो. येशू ख्रिस्ताच्या जीवनातून मिळणारा संदेश असा आहे की, माणसाने माणसाशी माणुसकीने वागावे, दुर्बलांच्या पाठीशी उभे राहावे आणि अहंकारापेक्षा करुणेला प्राधान्य द्यावे. आजच्या तणावग्रस्त, अस्थिर आणि विभागलेल्या जगात हा संदेश अधिकच महत्त्वाचा ठरतो. या ख्रिसमसच्या निमित्ताने, आपण सर्वांनी द्वेषाऐवजी क्षमा, स्वार्थाऐवजी सहवेदना आणि अंधाराऐवजी प्रकाश निवडूया. प्रेम, शांतता आणि माणुसकी जपणारा हा सण प्रत्येकाच्या आयुष्यात आशेचा नवा प्रकाश घेऊन येवो हीच ख्रिसमसची खरी भावना आहे.

येशू जन्माची ऐतिहासिक तारीख काय?

ख्रिस्ती परंपरेनुसार येशू ख्रिस्ताचा जन्म २५ डिसेंबर रोजी साजरा केला जातो. मात्र ऐतिहासिक दृष्टीने ही तारीख निश्चित असल्याचा कोणताही ठोस पुरावा उपलब्ध नाही. इतिहास अभ्यासकांच्या मते येशू ख्रिस्त यांचा जन्म इ.स. पूर्व ६ ते ४ या कालखंडात झाला असावा. बायबलमध्ये उल्लेख असलेला राजा हेरोद (Herod the Great) याचा मृत्यू इ.स. पूर्व ४ मध्ये झाल्याची ऐतिहासिक नोंद आहे. त्यामुळे येशूचा जन्म त्याआधीच झाला असेल.

बायबलमध्ये मेंढपाळ रात्री उघड्या शेतात मेंढ्या राखत असल्याचा उल्लेख आढळतो. डिसेंबर महिन्यातील तीव्र थंडीमुळे हे शक्य नसल्याने, अनेक तज्ज्ञांच्या मते येशूचा जन्म वसंत ऋतू (मार्च–एप्रिल) किंवा शरद ऋतू (सप्टेंबर–ऑक्टोबर) या काळात झाला असावा. २५ डिसेंबर ही तारीख चौथ्या शतकात रोमन साम्राज्यात स्वीकारली गेली. त्या काळात Winter Solstice म्हणजे प्रकाशाचा विजय साजरा केला जात असे. “येशू म्हणजे जगाचा प्रकाश” या प्रतीकात्मक अर्थाने ही तारीख ख्रिस्ती सणासाठी निश्चित करण्यात आली. म्हणूनच, २५ डिसेंबर ही येशूच्या जन्माची ऐतिहासिक तारीख नसून, धार्मिक व सांस्कृतिक परंपरेतून आलेली प्रतीकात्मक तारीख आहे.