अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प सध्या भारत दौऱ्यावर आहेत. अमेरिका आणि भारताचे संबंध आज बऱ्यापैकी चांगले झाले आहेत. हे संबंध गेल्या 73 वर्षात टप्याटप्याने सुधारले गेले असल्याचं दिसून येतं. भारत देशाचा दौरा करणारे डोनाल्ड ड्रम्प हे अमेरिकेचे 7 वे राष्ट्रपती आहेत.
भारत अमेरिका मैत्रींवर 1991 साली भारताने स्वीकारलेल्या खाऊजा (खाजगीकरण, उदारीकरण आणि जागतिकरण) धोरणाचा परिणाम दिसून येतो. या 73 वर्षात कसे सुधारले अमेरिका आणि भारताचे संबध? भारत दौऱ्यावर आलेले पहिले अमेरिकन राष्ट्रपती कोण होते? कोणत्या राष्ट्रपतीच्या काळात भारत आणि अमेरिका सबंध सुधारले? यावर आत्तापर्यंतच्या राष्ट्रपतींच्या दौऱ्यावर नजर टाकल्यास आपल्याला ही बाब लक्षात येते.
पंडीत नेहरु आणि आईजनहावर
भारत दौऱ्यावर येणारे पहिले राष्ट्राध्यक्ष आईजनहावर. त्यावेळी पंडीत जवाहरलाल नेहरु हे भारताचे पंतप्रधान होते. आईजनहावर यांनी भारत आणि अमेरिकेच्या मैत्रीला सुरुवात केली. ते 9 डिसेंबर ते 14 डिसेंबर 1959 असे पाच दिवसीय भारत दौऱ्यावर होते. यावेळी जग शीत युद्धाच्या छायेत असताना जग रशिया आणि अमेरिका या दोन महासत्तामध्ये विभागले होते. कधीही तिसरे युद्ध होईल अशी एकंदरीत परिस्थिती होती. मात्र, अशा परिस्थिती पंडीत नेहरु यांनी अलिप्तवादी धोरण (non aligned movement) स्वीकारत दोन ही गटात सहभागी न होण्याचा निर्णय घेतला. मात्र, भारतासोबतच स्वतंत्र झालेल्या पाकिस्तानने अमेरिका गटात सहभागी होण्याचा निर्णय घेतला होता. अशा परिस्थितीत भारत दौऱ्यावर आलेल्या आईजनहावर यांनी ‘पाकिस्तान सोबत आपलं ह्रद्याचं नात आहे, तर भारतासोबत आपलं बौद्धिक नातं आहे’ असं विधान केलं.
आईजनहावर यांनी संसदेच्या संयुक्त सत्राला संबोधित केले होते. त्याचबरोबर दिल्ली येथे रामलीला मैदानावर जमलेल्या जनतेला संबोधित केले. आईजनहावर जेव्हा भारत दौऱ्यावर आले तेव्हा भारताची परिस्थिती फारशी चांगली नव्हती. भारतात 1957 ते 1958 या काळात दुष्काळ पडला होता. औद्योगिक उत्पन्न घटलं होतं. अशा परिस्थितीत आईजनहावर भारत दौऱ्यावर आले होते.
आईजनहावर भारतात येण्यापुर्वी पंडीत नेहरु यांनी 1956 साली त्यांची मुलगी इंदिरा गांधी यांच्या सोबत अमेरिकेचा दौरा केला होता.
आईजनहावर यांच्यानंतर रिचर्ड निक्सन 1969 मध्ये भारत दौऱ्यावर आले. यावेळी निक्सन यांनी अमेरिकेच्या राष्ट्राध्यक्षपदाची सुत्र हाती घेऊन अवघे सहा महिने झाले होते. भारत देशाचा दौरा करणारे निक्सन हे दुसरे राष्ट्रपती होत. निक्सन हे 5 दिवसासाठी आशिया खंडाच्या दौऱ्यावर आले होते. ते 31 जुलै ते 1 ऑगस्ट 1969 रोजी भारतात आले. ते अवघे 22 तासच भारतात राहिले.
सौजन्य : ब्रिटीश पाथ वे