भारतीय अर्थव्यवस्थेसाठी आणि विशेषतः चलन बाजारासाठी आजचा दिवस चिंतेचा ठरला. अमेरिकन डॉलरच्या तुलनेत भारतीय रुपयाने आतापर्यंतचे सर्व नीचांक मोडीत काढत, प्रथमच ९० ची (Rs 90/USD)मानसिक आणि तांत्रिक पातळी ओलांडली आहे. बुधवारी सकाळी बाजार उघडताच रुपया ९ पैशांनी घसरला आणि एका डॉलरसाठी ९०.०६ रुपये मोजावे लागले.
मंगळवारीच रुपया ८९.९४७५ च्या पातळीवर पोहोचला होता आणि दिवसअखेर ८९.८७ वर बंद झाला होता. रॉयटर्सच्या माहितीनुसार, एकाच दिवसात यात ०.४ टक्क्यांची घसरण झाली होती. परंतु, आज ९० चा आकडा पार झाल्याने बाजारात एकच खळबळ उडाली आहे.
‘मानसिक आधार’ तुटला!
या घडामोडीचे विश्लेषण करताना एका खासगी बँकेच्या ट्रेडरने अत्यंत महत्त्वाचा मुद्दा मांडला. गेल्या काही आठवड्यांपासून रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) ८८.८० च्या पातळीवर रुपयाला सावरून धरण्याचा प्रयत्न करत होती. ही पातळी बाजारासाठी केवळ तांत्रिक आधार नव्हती, तर एक ‘मानसिक अँकर’ (Psychological Anchor) बनली होती. हा आधार आता तुटला आहे. एकदा हा बांध फुटल्यानंतर, कमकुवत भांडवली प्रवाह (Capital Inflows), आयातदारांकडून डॉलरची प्रचंड मागणी आणि सट्टेबाजी (Speculative Bets) यांसारख्या जुन्या दबावांनी पुन्हा डोके वर काढले आहे. अमेरिकन डॉलर कमकुवत झाला तरी त्याचा भारतीय रुपयाला आता फारसा दिलासा मिळण्याची शक्यता कमीच आहे.
भांडवली प्रवाहाचा ओघ आटला
रुपयाच्या या ऐतिहासिक घसरणीमागे देशाच्या 'बॅलन्स ऑफ पेमेंट्स'ची (Balance of Payments) बिघडलेली स्थिती कारणीभूत आहे. सप्टेंबर तिमाहीतील आकडेवारी धक्कादायक आहे. या काळात भारतात येणारा निव्वळ भांडवली प्रवाह (Net Capital Flows) ८ अब्ज डॉलर्सवरून थेट ०.६ अब्ज डॉलर्सवर** घसरला आहे. हे आकडे भारताच्या बाह्य क्षेत्रावरील (External Sector) वाढता ताण अधोरेखित करतात.
आयातदारांचा धसका आणि हेजिंगमध्ये वाढ
रुपयाने ९० ची पातळी ओलांडल्यामुळे आयातदारांमध्ये भीतीचे वातावरण आहे. नोव्हेंबर महिन्यातील ‘हेजिंग’ची (Hedging) आकडेवारी पाहिली असता, आयातदारांनी तब्बल ३१ अब्ज डॉलर्सचे फॉरवर्ड कॉन्ट्रॅक्ट्स बुक केले आहेत. २०२०-२४ च्या सरासरीच्या तुलनेत ही वाढ ११ टक्के आहे. याउलट, निर्यातदारांनी मात्र सावध पवित्रा घेतला असून त्यांचे बुकिंग ५ टक्क्यांनी घटून २१ अब्ज डॉलर्सवर आले आहे.फॉरवर्ड प्रीमियममध्ये झालेली वाढ (१९ पैशांच्या वर) आणि एक वर्षाच्या इम्पलाईड यील्डमध्ये झालेली वाढ (२.३३ टक्के) हेच दर्शवते की, रुपयावरील हे संकट तूर्तास तरी निवळण्याची चिन्हे नाहीत.