हळद लागवड : नैसर्गिक पद्धतीने लाखो रुपयांचे उत्पन्न देणारा यशस्वी शेतीचा मार्ग !
दापोलीचे प्रगतशील शेतकरी दशरथ धोंडू बुर्टे यांची यशोगाथा
असं एकही घर नाही जिथे हळदीचा वापर होत नाही. लग्नसराईतील हळद-कुंकूपासून. औषध, दैनंदिन स्वयंपाकापर्यंत—हळद हा आपल्या संस्कृतीचा अविभाज्य घटक! त्यामुळे हळदीचे उत्पादन नेमके कसे घेतले जाते? लागवड ते काढणीपर्यंतची संपूर्ण प्रक्रिया काय असते? आणि त्यातून मोठ्या प्रमाणात उत्पन्न कसे मिळते. याच विषयावर मॅक्स किसानचे प्रतिनिधी अक्षय जाखळ यांनी दापोलीतील प्रगतशील शेतकरी दशरथ धोंडू बुर्टे यांच्याशी संवाद साधला. नैसर्गिक व सेंद्रिय पद्धतीने हळदीचे उत्पादन घेऊन बुर्टे यांनी आज लाखो रुपयांचे उत्पन्न कमावण्याचा उत्कृष्ट मार्ग उभा केला आहे. त्यामुळे त्यांना बाळासाहेब सावंत कोकण कृषी विद्यापीठातर्फे ‘प्रगतशील शेतकरी’ हा सन्मानही मिळाला आहे.
हळद लागवड — योग्य कालावधी आणि पद्धत ?
हळदीची लागवड जून महिन्याच्या पहिल्या आठवड्यात, मृग नक्षत्रात केली जाते. कोकणातील हवामान—पाऊस व उन्हाचे संतुलन—हळदीच्या उगवणीसाठी अत्यंत अनुकूल असते.
मातीची तयारी
हळद पूर्णपणे सेंद्रिय पद्धतीने लागवड केली जाते. बुर्टे यांच्या शेतात खालील थर वापरले जातात—
१) माती नीट खणून सैल करण
२)त्यावर शेणखताचा थर
३)पालापाचोळा
४)सर्वात वर भाताचा कोंडा
या पद्धतीत कुठलाही रासायनिक खत किंवा रासायनिक कीटकनाशक वापरला जात नाही, त्यामुळे ही हळद विषमुक्त आणि गुणवत्तेनं उच्च दर्जाची असते.
सिमेंटच्या बॅगातील हळद लागवड — उत्पादन दीडपट वाढते गादीवाफ्यापेक्षा सिमेंटच्या बॅगांत हळद लागवड केल्यास उत्पादन दीडपट वाढते, असे बुर्टे सांगतात. जागेचा उत्तम वापर होतो आणि गळतीही कमी होते.
हळद काढणी व प्रक्रिया
हळद लागवड केल्यानंतर ७–८ महिने म्हणजे जानेवारीत काढणी होते.
काढणीनंतरची प्रक्रिया
कंद ३–४ वेळा स्वच्छ पाण्याने धुवले जातात
पाण्यात गोमूत्र मिसळले जाते, ज्यामुळे बारीक जंतू नष्ट होतात
नंतर हे कंद सावलीत वाळवले जातात
मशीनरीद्वारे बारीक चिरून पुन्हा उन्हात सुकवले जाते
१००% स्वच्छ, नैसर्गिक हळद पावडर तयार होते
बुरशी व कीटकांपासून संरक्षण
कोकणात वाळवीचे प्रमाण जास्त असल्याने BHC पावडरचा वापर केला जातो. इतर कुठलेही रासायनिक कीटकनाशक वापरले जात नाही. गरज भासल्यास पाण्यात एकत्र करुन गाईच्या गोमूत्राची फवारणी केली जाते
बुर्टेंची यशस्वी वाटचाल
सुरुवातीला ३०–३५ किलो सेलम जातीचे बियाणे वापरले.
त्या वेळी उत्पादन २५०–३०० किलो मिळत होते.
सध्या बुर्टे १.५ ते २ टनापर्यंत उत्पादन घेतात!
त्यांच्या हळदीला बाजारात मोठी मागणी आहे.
हळदीचा बाजारभाव किती?
पूर्वी : ₹300 प्रति किलो
सध्या : ₹350 प्रति किलो
पावडर विक्रीपूर्वी लॅब रिपोर्ट करून गुणवत्ता तपासली जाते
शुद्ध, सेंद्रिय हळद असल्यामुळे दर वर्षी मागणी वाढतच आहे.
शासनाच्या योजना — तरुणांसाठी सुवर्णसंधी
नवीन तरुण शेतकऱ्यांना बुर्टे यांचा सल्ला—
“ग्रुप शेती करा, ‘ढाळा पद्धत’ पुन्हा जिवंत करा.”
शासनाचा लाभ : हळद रोपवाटिका योजना
सर्व प्रवर्गांसाठी उपयुक्त
1 ते 4 हेक्टरपर्यंत अर्थसहाय्य
ठिबक सिंचन, मल्चिंगसाठी प्राधान्य
रोपवाटिका क्षेत्र : किमान 0.50 हेक्टर ते 1 हेक्टर
पावर टिलर, ट्रॅक्टर उपलब्ध असल्याने श्रम कमी
ओसाड जमीन भाड्याने घेऊनही हळद लागवड मोठ्या प्रमाणात करू शकता.
हळद लागवड — कमी गुंतवणुकीत मोठे उत्पन्न !
दशरथ बुर्टे यांची हळद लागवड ही आधुनिक, सेंद्रिय आणि फायदेशीर शेतीचे उत्तम उदाहरण आहे.
योग्य नियोजन, नैसर्गिक खतांचा वापर, वैज्ञानिक प्रक्रिया आणि शासनाच्या योजनांचा आधार घेतल्यास हळद लागवड लाखो रुपयांचे उत्पन्न देऊ शकते.
तरुण शेतकऱ्यांनी अशा यशस्वी शेतीमॉडेलकडून प्रेरणा घेऊन भविष्यात हळद लागवडीचा मोठा उद्योग उभारण्याची संधी गमावू नये!