World Farmers' Day : तंत्रज्ञानाच्या काळात शेतकऱ्यांपुढील आव्हानं कोणती ?

World Farmers' Day जागतिक पातळीवर शेतकऱ्यांचा सन्मान करण्यासाठी वेगवेगळ्या देशांमध्ये वेगवेगळ्या तारखांना शेतकरी दिन साजरा केला जातो. मात्र, भारतात राष्ट्रीय शेतकरी दिन किंवा Kisan Diwas किसान दिवस दरवर्षी २३ डिसेंबर रोजी साजरा केला जातो. हा दिवस भारताचे former Indian Prime Minister Chaudhary Charan Singh माजी पंतप्रधान चौधरी चरण सिंह यांच्या जयंतीनिमित्त साजरा केला जातो. त्यांनी शेतकऱ्यांच्या हक्कांसाठी आयुष्यभर लढा दिला. तसेच त्यांना शेतकरी नेते म्हणूनही ओळखले जाते.

शेतकरी दिनाचे महत्त्व

शेतकरी हे समाजाचे खरे आधारस्तंभ आहेत. ते कष्ट करून अन्नधान्य उत्पादन करतात, ज्यामुळे जगातील अब्जावधी लोकांना अन्न मिळते. भारत हा कृषिप्रधान देश आहे आणि येथील अर्थव्यवस्थेचा मोठा भाग शेतीवर अवलंबून आहे. तरीही शेतकरी अनेक आव्हानांना तोंड देतात. नैसर्गिक आपत्ती, कर्जबाजारी, बाजारभावांची अनिश्चितता, पाणीटंचाई आणि हवामान बदल यांसारख्या समस्या आजही शेतकऱ्यांसमोर आहेत. Natural disasters, indebtedness, uncertainty of market prices, water scarcity, climate change

हा दिवस साजरा करण्यामागे मुख्य उद्देश आहे शेतकऱ्यांच्या योगदानाची जाणीव करून देणे, त्यांच्या समस्या चर्चेत आणणे आणि शेतकरी कल्याणासाठी धोरणे राबवणे. चौधरी चरण सिंह यांनी शेतकऱ्यांसाठी जमीन सुधारणा, कर्जमाफी आणि इतर कायदे आणले, ज्यामुळे छोट्या शेतकऱ्यांना न्याय मिळाला.

साजरा कसा केला जातो?

देशभरात सेमिनार, चर्चासत्र, कार्यशाळा आणि प्रदर्शने आयोजित केली जातात.

शेतकऱ्यांना सन्मानित केले जाते, नवीन तंत्रज्ञानाची माहिती दिली जाते.

शाळा-महाविद्यालयांमध्ये निबंध स्पर्धा, वादविवाद आणि कार्यक्रम होतात.

सरकार शेतकरी योजनांची जाहिरात करते आणि शेतकऱ्यांशी संवाद साधते.

झपाट्याने वाढणारे तंत्रज्ञान आणि शेतकऱ्यापुढील आव्हाने

आज शेतकऱ्यांना शाश्वत शेती, सेंद्रिय खतांचा वापर, आधुनिक यंत्रे आणि डिजिटल तंत्रज्ञानाची गरज आहे. सरकारच्या योजना जसे पीएम किसान सन्मान निधी, फसल विमा योजना यामुळे शेतकऱ्यांना मदत होत आहे. पण अजून बरेच काही करायचे आहे. आजच्या डिजिटल युगात तंत्रज्ञान झपाट्याने विकसित होत आहे. कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI), ड्रोन्स, आयओटी IOT (इंटरनेट ऑफ थिंग्स), सॅटेलाइट इमेजिंग आणि प्रेसिजन फार्मिंगसारख्या तंत्रज्ञानाने शेती क्षेत्रात क्रांती घडवून आणली आहे. तंत्रज्ञान शेतकऱ्यांना अधिक उत्पादन, कमी खर्च आणि पर्यावरणस्नेही शेती करण्याची संधी देत आहे. मात्र, तंत्रज्ञानाचा वेग पाहता शेतकऱ्यांसमोर काही मोठी आव्हानंही उभी राहिली आहेत.

तंत्रज्ञानाचे फायदे

ड्रोन्स आणि AI चा वापर: ड्रोन्सद्वारे पिकांची निगराणी, कीडनाशकांची अचूक फवारणी आणि मातीची तपासणी शक्य होईल. यामुळे पाणी, खते आणि कीडनाशकांचा अपव्यय कमी होऊन उत्पादन २०% पर्यंत वाढेल.

स्मार्टफोन अॅप्स आणि डिजिटल सल्ला: शेतकरी आता स्मार्टफोनद्वारे हवामान अंदाज, बाजारभाव आणि पीक सल्ला मिळवू शकतात. सरकारच्या योजना जसे की किसान ई-मित्रा AI चॅटबॉटद्वारे शेतकऱ्यांना मदत करतात

शेतकऱ्यांसमोरील प्रमुख आव्हाने

१. खर्च: ड्रोन्स, सेन्सर्स आणि AI उपकरणे महाग असतात. भारतातील ८६% शेतकरी छोटे किंवा अल्पभूधारक असल्याने हे परवडणे कठीण आहे.

२. डिजिटल डिव्हाइड: ग्रामीण भागात इंटरनेट कनेक्टिव्हिटी कमी, डिजिटल साक्षरता अभाव आणि भाषेच्या अडचणीमुळे अनेक शेतकरी तंत्रज्ञानापासून दूर राहतात. २०२५ मध्येही अॅडॉप्शन रेट ३०% पेक्षा कमी आहे.

३. प्रशिक्षण आणि जागरूकतेचा अभाव: नवीन तंत्रज्ञान कसे वापरावे हे शेतकऱ्यांना माहीत नसते. ग्रामीण भागात प्रशिक्षण केंद्रांची कमतरता आहे.

४. डेटा गोपनीयता आणि अवलंबित्व: तंत्रज्ञानावर पूर्ण अवलंबित्वामुळे पारंपरिक ज्ञान हरवण्याची भीती, तसेच डेटा सुरक्षिततेच्या समस्या.

५. हवामान बदल आणि छोट्या शेतांचे आव्हान: तंत्रज्ञान क्लायमेट चेंजशी जुळवून घेण्यास मदत करेल, पण छोट्या शेतांसाठी ते स्केलेबल करणे कठीण.

ही आव्हाने सोडवण्यासाठी सरकार आणि खाजगी क्षेत्र एकत्र येत आहे. सबसिडी, कस्टम हायरिंग सेंटर्स (ड्रोन्स भाड्याने), मोफत प्रशिक्षण आणि स्थानिक भाषेतील अॅप्स यामुळे बदल घडेल. स्टार्टअप्स जसे की फार्मोनॉट हे परवडणारे उपाय आहेत.

शेवटी, झपाट्याने वाढणारे तंत्रज्ञान शेतीला नवे आयाम देत आहे, पण ते सर्व शेतकऱ्यांपर्यंत पोहोचवणे आवश्यक आहे. समावेशक धोरणे, शिक्षण आणि पायाभूत सुविधांद्वारे हे आव्हाने दूर करून भारत शेतीत महासत्ता बनेल. शेतकऱ्यांनी शेतीला तंत्रज्ञानाची जोड दिली तर शेती समृद्ध होईल.