कोरोना व्हायरसच्या दहशतवादी वापराचा धोका

दहशतवादी कोरोनाव्हायरसचे हत्यार बनवू शकतात. सशस्त्र दलांनी अधिक सावध राहिले पाहिजे. साथीच्या तिस-या आणि चौथ्या टप्प्यात, संसर्ग झालेल्या लोकांची संख्या प्रचंड वाढते आणि सेवासुविधा कमी पडतात तेंव्हा लष्कर नागरी सरकारला मोठा आधार देऊ शकते.

- लेफ्ट. जन. एच.एस. पनाग.

कोरोनाव्हायरसचा संसर्ग सर्व देशभर पसरत आहे. भारत आता ज्वालामूखीच्या तोंडावर असताना सैन्यदलांसमोर तीन मोठी आव्हाने आहेत. सामरिक सज्जता कायम ठेवण्यासाठी सैनिकांमध्ये विषाणूचा प्रसार नियंत्रित करणे; जम्मू-काश्मीरमधील दहशतवाद्यांना सैन्य आणि नागरिकांवर हल्ला करण्यासाठी जैविक शस्त्र म्हणून कोविड-१९ चा वापर करण्यापासून आणि बंडखोरी वाढवण्यासाठी परिस्थितीचा गैरफायदा घेण्यापासून रोखणे; आणि संसर्ग सर्व देशभर पसरला तर संकटाशी सामना करण्यासाठी सरकारला मदत करणे.

सैनिकांना असलेला धोका

आपले सैन्य स्वच्छता आणि आरोग्यरक्षण याबाबतच्या उच्च मापदंडांकरिता आणि आरोग्यसेवेसाठी नावाजले जाते. तथापि, त्यांची कामाची आणि राहण्याची परिस्थिती संसर्गाचा गंभीर धोका देखील निर्माण करते. सैनिक सामुदायिक स्वच्छतागृहे असलेल्या बॅरेकमध्ये राहतात. ते सामायिक खानावळीत जेवतात. काम करताना, प्रशिक्षण आणि ऑपरेशन दरम्यान ते एकमेकांच्या अगदी जवळपास काम करतात.

म्हणूनच कोविड-१९ला सैन्याच्या वातावरणात प्रवेश देणे लष्कराला परवडणार नाही, कारण लष्कराला सामाजिक अंतर राखणे अवघड आहे. इतिहासात अशी अनेक उदाहरणे आहेत ज्यात लढाईपेक्षा संसर्गजन्य रोगांमुळे जास्त सैनिकांचा मृत्यू झाला आहे.

त्यामुळं लष्कराकडे स्वत:चे अलगीकरण करून घेण्याशिवाय पर्याय नाही. छावणी, लष्करी ठाणे, हवाई व नौदल तळ अलग करण्याबरोबरच बॅरेक्समधली गर्दीही कमी करावी लागणार आहे सैन्याच्या काही तुकड्यांना तंबूंच्या किंवा पूर्वनिर्मित आश्रयस्थानांमध्ये हलविणे आवश्यक आहे. सैनिक आणि नागरी भागात राहणारी कुटुंबे लष्करी स्थानकात तात्पुरत्या घरांमध्ये हलविली पाहिजेत. रजेवर जाणा-यांना थांबविले पाहिजे, आणि आधीच रजेवर गेलेल्यांना एकतर मुदतवाढ मिळावी किंवा ते परत आले तर त्यांना अलग ठेवणे आवश्यक आहे.

गर्दी कमी करण्यासाठी आणि सैन्य तळांवर प्रवेश करण्याबाबत सैन्यदलांनी यापूर्वीही अनेक कठोर उपाय केले आहेत. हे वेळेवर खबरदारी घेणे खूपच यशस्वी झाले आहे. आतापर्यंत कोरोना संसर्गाचे फक्त एकाच निश्चित प्रकरण समोर आले आहे.

दहशतवाद्यांसाठी योग्य परिस्थिती

युद्ध आणि लढाया महामारी थांबण्याची वाट पाहत नाहीत. खरं तर,शत्रू अशा परिस्थितीचा फायद घेण्यासाठी टपलेला असतो. २१ मार्च २०२० रोजी सुकमा येथे झालेल्या नक्षलवादी हल्ल्यात १७ सुरक्षा जवान ठार तर, १५ सुरक्षा जवान जखमी झाले आहेत.

दहशतवादी नेहमीच मोठ्या प्रमाणात विनाश घडवण्याच्या संधीच्या शोधात असतात. कोविड-१९चा उद्रेक ही त्यांना अशीच एक संधी आहे. खरं तर, इंटरनेटवरच्या अफवा कोविड-१९ च्या उत्पत्तीचे श्रेय वुहान इन्स्टिट्यूट ऑफ व्हायरोलॉजी या प्राणघातक रोगजनूकांच्या अभ्यासासाठी समर्पित असलेल्या लष्करी प्रयोगशाळेला देतात.

अफवा जरा बाजूला ठेऊ. पण विचार करा कि संसर्ग झालेले दहशतवादी किंवा सामान्य नागरिक यांना विषाणूवाहक हत्यार बनवून दहशतवादी निर्दोष लोकांमध्ये कोरोना संक्रमित करू शकतात आणि सुरक्षा दलांना दोष देऊ शकतात.

लष्कराच्या तळांवर आणि नियंत्रण रेषेवरील चौक्यांवर किंवा प्रत्यक्ष नियंत्रण रेषेवर जिथे सैन्याची घनता सर्वाधिक आहे, तिथे संसर्ग झालेल्या हमाल किंवा कामगारांच्या माध्यमातूनही सैन्याला लक्ष्य केले जाऊ शकते. प्रशासनाच्या मदतीने लष्कराला नागरिकांचे आणि स्वतःचे रक्षण करावे लागेल.

लष्कराच्या कोविड-१९ विरोधी सावधगिरीचा, ज्यामध्ये स्वत:ला आपणच अलग ठेवणे आणि विलगीकरणाचा समावेश असेल, या परिस्थितीचाही फायदा घेण्याचा प्रयत्न दहशतवादी करतील आणि नियंत्रण रेषा ओलांडून घुसखोरी करून त्या भागात कारवाया करण्याचा प्रयत्न केला जाईल. दहशतवादविरोधी कारवाईचा बडगा कायम ठेवण्याशिवाय सैन्याकडे पर्याय नाही. आवश्यक असल्यास सैनिकांनी रासायनिक / जैविक संरक्षणात्मक उपकरणे वापरणे आवश्यक आहे.

नागरी प्रशासनाला मदत

३१जानेवारी, २०२० पासून जेंव्हा भारतात कोविड -१ case मधील पहिला अहवाल आला होता तेंव्हाच सैन्यदलाने स्वत: चे संरक्षण करण्यासाठी आणि सरकारला मदत करण्यासाठी सविस्तर योजना आखायला हव्या होत्या. लष्कर नेहमी सर्वात वाईट परिस्थितीसाठी योजना आखते. सार्वत्रिक संसर्ग रोखण्यासाठी महामारीच्या परिस्थितीसाठी लष्कराने आपला बचाव आधीच तयार करायला हवा होता. मानेसर येथे अलग ठेवण्याचे केंद्र ४८ तासात बांधले गेले, यात काही आश्चर्य नाही. त्यानंतर, आणखी १४ ठिकाणी सुविधा स्थापित केल्या आहेत. भारतीय वायुसेनेने जगभरातून अडकलेल्या १०५९ नागरिकांना घरी आणले आहे.

भारतीय लष्कराकडे देशाच्या कानाकोपऱ्यात दीड दशलक्ष प्रशिक्षित मनुष्यबळ आहे. काही निवडक सरकारी आणि खासगी संस्था सोडता फक्त लष्कराकडे सर्वोत्तम आरोग्यविषयक पायाभूत सुविधा उपलब्ध आहेत. यामध्ये अंदाजे १३००० डॉक्टर / तज्ञ / नर्सिंग अधिकारी आणि १ लाख वैद्यकीय सहाय्य कर्मचारी आहेत. यातले दोन तृतीयांश कर्मचारी नागरी सहाय्याला उपलब्ध असू शकतात तर एक तृतीयांश व्यक्ती लष्कराच्या आवश्यकतेसाठी राखून ठेवले जाऊ शकतात.

सेवानिवृत्त अधिकारी आणि वैद्यकीय कर्मचारी यांच्या मदतीने हा आकडा दुप्पट करणे शक्य आहे.

सैन्य दलाकडे १३० रुग्णालये आहेत. याव्यतिरिक्त, तातडीने आणखी १०० फील्ड हॉस्पिटल तयार करता येतील. खासगी डॉक्टर आणि वैद्यकीय विद्यार्थ्यांच्या मदतीने अल्पावधीत बर्‍याच तात्पुरत्या सुविधा सुरू करता येतील. या सुविधांमध्ये सरकारी वैद्यकीय पायाभूत सुविधांची भर घालता येऊ शकेल.

लष्कराचे अभियंते आवश्यक त्या इमारती / शेड / कारखाने रूग्णालयात रुपांतरित करू शकतात आणि प्रीफॅब्रिकेटेड साहित्याचा वापर करून नवीन बांधकाम देखील करू शकतात. फक्त त्यांना पुरसा निधी, आयसीयू उपकरणे, व्हेंटिलेटर, औषधे आणि इतर आवश्यक उपकरणे पुरवावी लागतील.

साथीच्या तिस-या आणि चौथ्या टप्प्यात, संसर्ग झालेल्या लोकांची संख्या दडपून टाकणारी असेल. त्या काळात लष्कर अलगीकरणाच्या प्रक्रियेला मदत करू शकते. जेंव्हा जीवनावश्यक वस्तूंच्या पुरवठ्यावर परिणाम होतो तेंव्हा सर्वाधिक वाईट परिणाम ‘नाही रे’ गटातल्या वंचीतांवर होतो. यामुळे गंभीर कायदा व सुव्यवस्थेची समस्या निर्माण होऊ शकते म्हणून त्याप्रसंगी लष्कराला नागरी प्रशासनाला पुरवठा सुरळीत करणे तसेच कायदा आणि सुव्यवस्थेसाठी समाजविघातक प्रवृत्ती नियंत्रित करण्यासाठी मदत करावी लागेल.

माझ्या मूल्यमापनानुसार, आपण एका महिन्याच्या कालावधीत साठीच्या तिस-या टप्प्यात प्रवेश करू. २१ दिवसांच्या या लॉकडाउनने आपल्याला चाचणी सुविधा, वैयक्तिक संरक्षणात्मक उपकरणे, अलगीकरणासाठी बेड, आयसीयू बेड, व्हेंटिलेटर आणि इतर आवश्यक उपकरणे द्रुतगतीने वाढविण्यासाठी वेळ दिला आहे.

लष्करच्या सल्ल्यानुसार सरकारने अस्तित्त्वात असलेल्या नागरी पायाभूत सुविधांसकट सैनिकी संसाधनांचा पुरेपूर वापर करण्याची योजना आखली पाहिजे. लष्करी संसाधनांचा त्रोटक वापर घातक ठरेल.

शंभर वर्षांपूर्वी १९१८-१९१९ मध्ये पहिल्या महायुद्धातून परत आलेल्या भारतीय लष्कराच्या सैनिकांनी स्पॅनिश फ्लू भारतात आणला, या साथीत १ दशलक्ष मृत्यू झाले. मला शंका नाही की यावेळी १०० वर्षांनंतर कोविड -१९ साथीचा रोगाचा मुकाबला करण्यात भारताचे लष्कर सरकारला भरीव मदत करेल.

लेफ्टनंट जनरल, एच. एस. पनाग, पी.व्ही.एस.एम., ए.व्ही.एस.एम. (निवृत्त) यांनी ४० वर्षे भारतीय सैन्यात सेवा बजावली आहे. ते सी नॉर्दन कमांड आणि सेंट्रल कमांड मधील जीओसी होते. सेवानिवृत्तीनंतर ते सशस्त्र सैन्य न्यायाधिकरणाचे सदस्य होते. त्यांची मते वैयक्तिक आहेत.

सदर लेख 'द प्रिन्ट' या ऑनलाईन न्यूज पोर्टला या अगोदर प्रसिद्ध करण्यात आला आहे.

अनुवाद: रविंद्र झेंडे, लेखक , पत्रकार आणि अभ्यासक