अहंकारावर नियंत्रण ठेवून आपण समाधानी जीवन जगूया | Control over ego |
अहंकार ही एक मानसिक आरोग्य स्थिती आहे, जी व्यक्तीच्या आयुष्यातील प्रत्येक क्षणावर प्रभाव करते. ते काही प्रमाणात प्रेरणादायी आहे, परंतु त्याची सतत वाढ अनेक समस्यांना कारणीभूत ठरते, जे केवळ स्वतःचेच नाही तर त्याच्या सभोवतालच्या लोकांचेही जीवन विस्कळीत करते. फक्त स्वार्थाबद्दल किंवा मी आणि माझा विचार केल्याने आपण मानसिक शांती समाधानापासून दूर जातो. इतिहास साक्षी आहे की या अहंकारामुळे राजे-महाराजे, सत्ता, राज्य, कीर्ती, संपत्ती गेली.
बहुतेक युद्धांचे मुख्य कारण अहंकार राहिला होता, अहंकारामुळे दररोज असंख्य आयुष्ये उद्ध्वस्त होतात आणि या अहंकारामुळेच लोक रागाच्या भरात चुकीचे निर्णय घेतात आणि जीवनातील शांती आणि आनंद हिरावून घेतात. आपले लहानशे जीवन मौल्यवान आहे, आपण ते मोकळेपणाने आणि शांततेने जगले पाहिजे. ते निराशा, भीतीत आणि रागात वाया घालवू नये, वेळ निघून गेल्यावर आयुष्यात पश्चातापाशिवाय काहीही उरत नाही. संशोधनातून असे दिसून आले आहे की आपल्या बहुतेक दुःखांचे कारण अदृश्य अहंकारी मन असते, ज्यामध्ये श्रेष्ठता, कनिष्ठता, पूर्वग्रह, इतरांचे स्वतःच मूल्यमापन करणे, हाताळणी, राग, मत्सर, भीती, संताप, व्यसन, ताण, हिंसाचार, वंशवाद, लिंगभेद, प्रशंसा, मान्यता, प्रतिक्रियावादीपणा, सहानुभूतीचा अभाव, एकटेपणा, निराशा, प्रचार, धार्मिक आणि जातीचे युद्धे इत्यादी खोट्या भावनांचा समावेश आहे.
“जागतिक अहंकार जागरूकता दिन” दरवर्षी ११ मे रोजी जगभरात साजरा केला जातो. या मानसिक आजाराने ग्रस्त असलेल्या सर्वांना मदत करण्यासाठी आणि इतरांना या अदृश्य स्वरूपाच्या गैरवापराचे परिणाम अनुभवण्यापासून रोखण्यासाठी २०१८ मध्ये अहंकार जागरूकता चळवळ आणि जागतिक अहंकार जागरूकता दिनाची स्थापना करण्यात आली. या दिवसाचे उद्दिष्ट अहंकाराशी संबंधित मुद्द्यांवर प्रकाश टाकणे, सर्वांना जागरूक राहण्यास, जागरूकता वाढविण्यास आणि स्वकेंद्रित किंवा अहंकारी वर्तनाविरुद्ध बोलण्यास प्रोत्साहित करणे आहे. अहंकारामुळे राग, पूर्वग्रह आणि हिंसाचार यासारख्या नकारात्मक वर्तनांना कसे जन्म मिळू शकतो हे समजून घेणे हे त्याचे ध्येय आहे. हा दिवस राग, संताप आणि हिंसाचार यासारख्या अहंकाराने प्रेरित वर्तनाचे नकारात्मक परिणाम अधोरेखित करतो आणि व्यक्तींना अशा प्रवृत्तींना आव्हान देण्यासाठी आणि त्यांच्यावर मात करण्यासाठी प्रोत्साहित करतो. अहंकार ह्या मानसिक अवस्थेवर प्रत्येकाने मात केली पाहिजे.
अहंकार निरोगी आणि अस्वस्थ दोन्ही असू शकतो; निरोगी अहंकार एखाद्या व्यक्तीला स्वतःची ताकद आणि कमकुवतपणा समजून घेण्यास मदत करते, ज्यामुळे अधिक वास्तववादी ध्येये आणि अधिक सकारात्मक स्व-प्रतिमा निर्माण होते, जी प्रेरणा आणि लवचिकतेसाठी महत्त्वाची असू शकते. आपल्या विचारांवर, भावनांवर आणि वर्तनांवर नियमितपणे चिंतन केल्याने आपल्याला ओळखण्यास मदत होते की आपला अहंकार आपल्या निर्णय घेण्यावर कधी प्रभाव पाडत आहे, तर इतरांचे दृष्टिकोन समजून घेणे आणि स्वीकारणे आपल्याला आपल्या अहंकारावर नियंत्रण ठेवण्यास आणि त्यांच्या प्रेरणांबद्दल गृहीत धरणे टाळण्यास मदत करू शकते. स्वतःमध्ये सुधारणा करण्याचा प्रयत्न केल्याने आपल्याला अधिक सुरक्षित आणि निरोगी अहंकार निर्माण करण्यास मदत होऊ शकते. निरोगी अहंकार असलेले व्यक्ती कठीण परिस्थितींना चांगल्या प्रकारे तोंड देण्यास सक्षम असतात, ताणतणावाला रचनात्मक पद्धतीने तोंड देण्याची त्यांची क्षमता वाढवतात, सक्रिय सामना करण्याच्या धोरणांचा वापर करण्यास प्रोत्साहन देतात.
अस्वस्थ अहंकाराचा आपल्या मानसिक आरोग्यावर नकारात्मक परिणाम होतो. जे लोक स्वतःला इतरांपेक्षा श्रेष्ठ मानतात, इतरांबद्दल सहानुभूतीचा अभाव बाळगतात आणि इतरांच्या दृष्टिकोनाचा आदर करत नाहीत त्यांच्यात अस्वस्थ अहंकाराची लक्षणे असतात. अति अहंकारामुळे टीका स्वीकारण्यात अडचण येते आणि सहानुभूतीचा अभाव निर्माण होतो, ज्यामुळे नातेसंबंध ताणले जाऊ शकतात आणि मानसिक आरोग्यावर नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो. अहंकार एखाद्या व्यक्तीला टीकेबद्दल अतिसंवेदनशील बनवू शकतो, नकारात्मक अभिप्रायाने सहज चिडतो आणि स्वतःचा नाश करण्यास किंवा इतरांना हानी पोहोचवण्यास प्रवृत्त करतो. अस्वस्थ अहंकारामुळे टीका सहन करणे, संघर्षात सहभागी होणे आणि मर्यादा स्वीकारणे कठीण होऊन दीर्घकालीन ताण येऊ शकतो. ज्या व्यक्तींमध्ये अक्रियाशील अहंकार असते ते त्यांच्या भावना नियंत्रित करण्यासाठी नकार, टाळाटाळ किंवा मादक पदार्थांचा गैरवापर यासारख्या अयोग्य पद्धतीने सामना करू शकतात. अहंकार निर्णय घेण्याची क्षमता बिघडवू शकते आणि आवेगपूर्ण किंवा अविचारी निर्णय घेण्यास कारणीभूत ठरू शकतो, ज्याचा आरोग्यावर नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो.
जेव्हा अहंकार आपल्या नियंत्रणात असतो किंवा अहंकारामुळे आपण काळानुरूप लवचिक आणि बदलणारे बनतो, तेव्हा अहंकार आपल्याला काही नवीन ज्ञान देतो, जीवनात काहीतरी शिकवतो, आपण आपल्या चुकांमधून शिकतो आणि स्वतःमध्ये बदल घडवून आणतो आणि आपल्या कमकुवतपणा स्वीकारतो. पण जेव्हा हा अहंकार आपल्या नियंत्रणाबाहेर जातो, तेव्हा हा मानवी अहंकार विनाशाकडे जाण्याचा मार्ग बनतो, कधीकधी अहंकार पाप आणि गुन्ह्याचे कारण देखील बनतो. आपण स्वतः यशस्वी होण्यापासून रोखत नाही, परंतु आपला अहंकार आपल्याला असे करण्यापासून रोखतो. काही लोक त्यांच्या अहंकारामुळे खूप मौल्यवान नातेसंबंध गमावतात. अहंकार आपल्याला आपण चुकीचे आहोत हे जाणवू देत नाही, अहंकारी आणि मत्सरी लोकांना कधीही मनःशांती मिळत नाही. अहंकार आपल्या मनावर आणि मेंदूवर असतो, एकतर आपण आपल्या मेंदूवर राज्य करतो किंवा तो अहंकार आपल्या मेंदूवर राज्य करेल. अहंकारी व्यक्ती स्वतःच्या चुका पाहत नाही किंवा इतरांच्या चांगल्या गोष्टीही पाहत नाही.
आपला अहंकार निरोगी आणि त्यावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी, आपण त्याची मूळ कारणे समजून घेण्यावर लक्ष केंद्रित केले पाहिजे, नम्रता आचरणात आणली पाहिजे आणि सहानुभूती आणि आत्म-जागरूकता विकसित केली पाहिजे. यामध्ये आपली ताकद आणि कमकुवतपणा मान्य करणे, स्वतःवरील टीका बुद्धिमत्तेने आणि सहजतेने स्वीकारणे आणि इतरांच्या कल्याणाला प्राधान्य देणे समाविष्ट आहे. स्वतः सोबतच इतरांसाठी चांगले विचार करणे महत्वाचे आहे, आयुष्यात काम करताना आपले लक्ष साध्य करण्यासाठी ध्येय निश्चित करणे, ध्यानाचा सराव करणे, सकारात्मक स्व-संवाद वापरणे, आपले लक्ष वैयक्तिक लाभापासून अर्थपूर्ण अनुभवांकडे वळवणे, ह्या सारख्या प्रयत्नांतून आपण अहंकाराचा प्रभाव कमी करू शकतो आणि अधिक संतुलित आणि समाधानी जीवन जगू शकतो. निरोगी अहंकार ही चांगली गोष्ट आहे कारण ती आपला आत्मविश्वास वाढवते, आपल्याला आपल्या भीतींना तोंड देण्यासाठी किंवा त्यावर मात करण्यासाठी प्रेरित करते. पण जेव्हा अहंकार आणि अभिमान नियंत्रणाबाहेर जातात तेव्हा ते आपल्याला नष्ट करतात. अहंकार आणि अभिमानावर नेहमी नियंत्रण ठेवा, त्यातून काहीतरी नवीन शिका. अहंकाराला खोटेपणा, ढोंग, देखावा, भांडण आणि स्पर्धेचे माध्यम बनवू नका. जेव्हा आपली नम्रता आपल्या अहंकारावर मात करेल तेव्हा आपण एक चांगले व्यक्ती बनू.
जर आपण आपला अहंकार सोडला तर आपल्याला आनंदाचा आणि समाधानाचा अनुभव येऊ लागेल. – महात्मा गांधी
