Lonar Crater लोणार सरोवराची निर्मिती कशी आणि कधी झाली?
पूर्वी लोणार सरोवर हे ज्वालामुखी प्रमाणेच भूगर्भीय प्रक्रियेमुळे निर्माण झाले असे मानले जात होते. पण एक अतिवेगवान धूमकेतू किंवा उल्का तिथे आदळल्याने ते निर्माण झाले असे सिद्ध झाले. तिथे प्लँगिओक्लेज नावाचे खनिज सापडले आहे. हे खनिज एकतर मास्केलिनाइट मध्ये रूपांतरित झाले आहे किंवा त्याच्यामध्ये प्लेनर डिफॉर्मेशन वैशिष्ट्ये आहेत. असे फक्त अतिवेगवान वस्तूच्या आघातामुळेच होऊ शकते. त्यामुळे सरोवराची निर्मिती उल्केमुळे झाली यावर शिक्कामोर्तब झाले आहे, सीनियर स्पेशल करस्पॉडंट विजय गायकवाड यांनी लोणार या जागतिक स्थळावरून घेतलेला आढावा...
सरोवराचा आकार काहीसा अंडाकृती आहे. उल्का पूर्वेकडून ३५ ते ४० अंशांच्या कोनाने आली आणि आदळली. सरोवराच्या वयाचे अनेक अंदाज वर्तवण्यात आले आहेत. थर्मोल्युमिनेसेन्स तंत्रज्ञानावरून काढलेले वय अंदाजे ५२,००० वर्ष आहे. अलीकडील वयाचा नावीन अंदाज सरोवराच्या कडेला झालेल्या झिजेशी सुसंगत आहे.
इतकंच नाही तर या लोणार विवर सरोवराविषयी काही मनोरंजक गोष्टी देखील आहेत जी तुम्हाला नक्कीच आश्चर्यचकित करतील..
1. बेसाल्टिक खडकात निर्माण झालेल्या जगातील एकमेव उच्च वेगाच्या प्रभावामध्ये हे सरोवर आहे. शास्त्रज्ञांच्या म्हणण्यानुसार, धूमकेतू किंवा लघुग्रह ताशी 90000 किमी वेगाने आदळल्यानंतर विवर तयार झाला.
2. लोणार विवर सरोवर हे बेसाल्ट खडकात तयार झालेले सर्वोत्तम संरक्षित आणि सर्वात तरुण (young)कार्टर आहे. सरोवराचे वय ठरवण्यासाठी दोन पद्धती वापरल्या गेल्या आहेत. थर्मो ल्युमिनेसेन्स विश्लेषणातून असे दिसून येते की सरोवराचे वय 52000 वर्षे जुने असावे आणि दोन्ही बाजूंनी 6000 वर्षांच्या सुधारणेसह पसरले पाहिजे; तर कार्बन डेटिंग सिस्टीमवरून असे दिसून आले की कार्टरची स्थापना सुमारे 5,70,000 वर्षांपूर्वी झाली होती आणि दोन्ही बाजूंनी 47,000 वर्षांच्या दुरुस्त्या आहेत.
3. सरोवराचा सरासरी व्यास सुमारे 3900 फूट किंवा 1.2 किमी आहे आणि ज्या विवरावर सरोवर वसलेले आहे त्याचा व्यास 1.8 किमी आहे.
4. सरोवर ज्या कार्टरवर बसले आहे ते अंडाकृती आकाराचे आहे हे दर्शविते की धूमकेतू किंवा लघुग्रह 35 ते 40 अंशांच्या कोनात जागेवर आदळला आहे.
5. चिखलाच्या पट्ट्यात तुम्हाला कोणत्याही प्रकारची वनस्पती आढळणार नाही, जी त्या भागातील क्षारीय प्रभावामुळे आहे.
6. तलावाच्या दक्षिण टोकाला गेल्यास गोड पाण्याची विहीर आहे. त्यानंतर दोन प्रवाह आहेत जे तलावासाठी जलस्रोतासारखे आहेत कारण हे प्रवाह थेट सरोवरात वाहतात.
7. सरोवराची परिसंस्था देखील तुम्हाला आश्चर्यचकित करेल की तलावामध्ये दोन भिन्न पाण्याचे प्रदेश आहेत जे एकमेकांमध्ये मिसळत नाहीत.
8. सरोवराचा बाह्य भाग हा स्वतंत्र प्रदेश आहे ज्याची pH पातळी 7 आहे. सरोवराचा आतील प्रदेश हा अल्कधर्मी भाग आहे ज्याची pH पातळी 11 आहे. दोन्ही प्रदेश अद्वितीय आहेत आणि विविध वनस्पती आणि प्राणी आहेत.
9. लोणार विवर सरोवरात आढळणारे सर्वात प्रमुख सरपटणारे प्राणी म्हणजे सरडे.
10. या सरोवराचे आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे Klebsiella sp सारखे नॉन-सिम्बायोटिक नायट्रोजन फिक्सिंग सूक्ष्मजीव. Slackia sp. पॅराकोकस एसपी. ऍक्टिनोपॉलीस्पोरा एसपी., आणि हॅलोमोनास एसपी. अभ्यासानुसार, हे उघड झाले आहे की हे सर्व सूक्ष्मजंतू केवळ क्षारीय स्थितीतच जगू शकतात आणि तेही 11 च्या pH पातळीसह.
